KULENİN TARİHÇESİ
Beyazıt, tarihiyle İstanbul`un önemli yerleşimlerinden birisidir . Tarihi mirasımızın önemli bir kesitini barındıran semt yerleşim alanı içinde, ayakta kalmayı başarmış, yakın tarihimizin ve öncesinin mimari yapılarıyla iç içedir. Osmanlı ve Bizans Sarayına yakın yerleşimin , bütün ihtişamıyla ayakta olan eserleri; Beyazıt, Şehzade, Laleli, Nuri Osmaniye Camileri, Süleymaniye, Beyazıt Medreseleri, Kapalı Çarşı, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Sahaflar Çarşısı, İş Hanları ve İstanbul Üniversitesi bahçe sınırları içinde yer alan Beyazıt Kulesi'dir. Beyazıt semtini çevreleyen yerleşimler de bir o kadar değerli kültür varlıklarımızı barındırır.
Arkeoloji Biliminin ortaya koyduğu bulgular ve yazılı kaynaklardan biliyoruz ki semt; Geç Roma, Bizans ve Osmanlı Dönemlerinde yerleşim görmüştür. Cumhuriyet Dönemi ile birlikte biraz farklı anılan semt , kültür varlıklarımıza bakışımızın çarpıcı örneğidir. Ata yadigarı olarak ayırıp vicdanımızı rahatlatıyor, sonrasın da yıkılan duvarlarını seyretmekle yetiniyoruz. Arkeologların turizmi en çok sevdikleri nokta; hiç kuşkusuz "turizm-para" diyaloğuna bağlı olarak, turist sever düşüncesiyle kültürel mirasın korunması yönünde kazara küçük adımların atılmasıdır. Tauri, Touros olarak da adlandırılmış olan Beyazıt Meydanı kiliselerin, anıtların,heykellerin yer aldığı forumdur. Tauri forumu 4.y.y. sonunda I. Teodosius döneminde yapılmıştır. Forum ve çevresinin anıtsallığı 5-6.y.y.' a kadar sürmüş ve Bizans Yüksek Hukuk Okulu, Senato Sarayı yer almıştır. Fetih sonrası Fatih'in ilk sarayı bu alanda kurulmuştur. Tanzimat döneminde semtin önemi artmış, alanda yer alan Eski Saray yapıları yerine Abdülaziz döneminde 1866 yılında bugünkü İstanbul Üniversitesi Merkez binası inşa edilmiştir.
Eski Saray bahçesindeki Beyazıt Kulesi daha sonra Üniversite bahçesinde kalmıştır. Kulenin bugün ki yerinde birkaç defa inşa edilmiş olan ahşap kuleler vardır. 1749 yılında küçük pazarda çıkan ve büyük zaiyata neden olan yangın, tulumbacıların bir araya toplanması ve yangına müdahale edecek mekanizmanın gerekliliğini göstermiştir. Böylece İstanbul da küçük Pazar yangını sonrası yeniden yapılan Ağakapısı iç avlusu köşesine yangın dumanını gözlemek için yangın olduğunda şehirdeki tulumbacıları harekete geçirecek ilk yangın kulesi yapılmıştır.
1774 yılında Cibali de çıkan yangında geniş bir alan zarar görmüştür. Bu yangında kentin ilk ahşap yangın kulesi Ağakapısı yok olmuştur. İkinci ahşap yangın kulesi ve Ağakapısı yeniden yapılmış, ancak II Mahmut'un Yeniçeri Ocağı'nın yerine Asakiri Mansurei Muhammediye teşkilatının kurması sonrasında gelişen olaylarda kule yıkılmıştır. Bu tarihlerde tulumbacılar teşkilatının da kaldırılmasına karşın kısa bir süre sonra çıkan Hocapaşa yangını sonrası teşkilat tekrar oluşturulmuştur. Bu sırada yeniden yapılan kule hizmete geçirilemeden yakılır. II. Mahmut 1828 tarihinde şimdiki kulenin yapımını başlatmıştır. En son yapılan ahşap kulenin de mimarı olan Senekerim Balyan tarafından kagir olarak inşa edilmiştir. Senekerim Balyan Osmanlı Devleti'nin 19. yy mimari oluşumunda görev alan Ermeni asıllı Balyan ailesindendir. Ailenin diğer bilinen isimleri babası Meremetci Bali Kalfa ve ağabeysi Kirkor Amira Balyan’dır.Senekerim Balyan mimarlık eğitimini Hassa Ocağı'nda almış, eserlerinde Osmanlı mimari geleneğinin izlerini korumuştur. Kulenin yapımından sonra 1849 da geniş saçaklı, külah biçimindeki ahşap örtü değiştirilerek, sekizgen planlı, yuvarlak pencereli, yukarıya doğru daralan üç kat eklenmiştir. 1889 da ise gönder direği eklenmiştir.
Kesme taştan inşa edilen kule, kesik pramit şeklinde bir kaideye oturmaktadır. Kaidenin üzerinde kare şeklinde geniş bir taban ve bunun üzerinde soğan biçimli bir bölüm daha bulunmaktadır. Kulenin silindir biçimli gövdesi kaval silmeler ve kalın bir konsol ile son bulur. Bunun üzerinde daire planlı yuvarlak kemerli pencerelerle dışarı açılan gözetleme katı bulunur. En yukarda yukarıya doğru daralaran üç kat yer alır. Kuleye içerden spiral şekilli ahşap merdiven ile çıkılır. Seyir katında pencere ve kapı üzerinde çember şeklinde mekanı örten beşik tonozun eteklerinde, geniş bir kuşak halinde karşılıklı kesintisiz devam eden mavi, gri renkle yapılmış doğa ve mimari unsurların yer aldığı resimler bulunur. Restorasyon sonrası görülebilen bu anlatımda ayrıca kulenin kendisi 1889 da aldığı son görünüşüne göre resim edilmiştir. Resimlenen kule gönderinde II .Mahmut dönemi sonrası kullanılan ayyıldızlı sancak dalgalanmaktadır. Ağaçların aralarında görülen yalı, köşk kasırlar yanında ekili tarlalar, gök yüzünde serpiştirilmiş bulutlar, denizde kayıklar ve yelkenleri rüzgarla şişmiş gemiler anlatılmıştır. İstanbul'a ait bir panaroma denilebilecek bir anlatımla yapılmıştır. Kule'den görülüyor olmasına karşın resme dahil edilmeyen yapılar İstanbul panaroması mı sorusunu getirse de kulenin işlenmişliği ve Boğazdan karalara sokulmuş dereler, bunların üstündeki köprüler, ayrıca bahsedilen diğer anlatımlar İstanbul panaroması oluşunu güçlendirir. Resimlerin yapım yılı kesin bilinmemesine rağmen 1889 sonrası olmalıdır.
Kule'nin pramit kaidesinin doğu tarafında Keçecizade İzzet Molla'nın yazdığı manzum bir tarih kitabesi yer alır. Üst tarafta beyzi bir çerçeve içerisinde II Sultan Mahmut'un tuğrası bulunan kitabenin talik yazısı o dönemin en büyük hattatlarından Yesarizade Mustafa İzzet Efendi'nindir. Her satır iki beyit olarak beş satır üzerine yazılmıştır. 85 metre yüksekliğinde olan kulede seyir katına 180, buradan yukarıya 76 basamak olmak üzere toplam 256 basamak bulunur. Bayrak direğinin uzunluğu 13 metredir.
Yapıldığı günden bugüne İstanbul'un yangınlarını takip eden kulede bu organizasyon itfaiye teşkilatı görevlilerince sürdürülmektedir. İlk yıllarında yangın takibi Boğaz'ın iki yakası ve İstanbul olarak ayırlmış ve çıkan yangınların ihbarı gece, gündüz oluşuna bağlı olarak sepet,bayrak, fener ile sağlanmıştır.
